Zanieczyszczenie powietrza jest nie tylko poważnym zagrożeniem dla środowiska, ale także powoduje szereg niekorzystnych skutków zdrowotnych. Prognozy Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) szacują, że zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego może do roku 2060 powodować na całym świecie od 6 do 9 milionów przedwczesnych zgonów rocznie. Polska wciąż przoduje w rankingach miejsc z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem w Europie. Jak wynika z najnowszego Raportu OECD Health at a Glance 2023 Country Note[1] liczba przedwczesnych zgonów, które można przypisać pyłom zawieszonym w powietrzu w 2019 r. wahała się w naszym kraju od ponad 70 na 100 000 osób. Dla porównania liczba przedwczesnych zgonów z powodu zanieczyszczenia powietrza w Islandii, Nowej Zelandii i Szwecji wynosiła poniżej 7 na 100 000 mieszkańców. Badania wskazują, że zanieczyszczenie powietrza może znacznie podwyższać ryzyko wystąpienia nowotworów np. raka płuca i prowadzić do przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Bardzo zła jakość powietrza jest szczególnie niebezpieczna dla zdrowia dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych oraz osób ze schorzeniami układu oddechowego.
Alarmujące dane wynikające z Raportu OECD rzucają światło na istotne kwestie dotyczące zdrowia publicznego w Polsce. Jest to nie tylko bieżący kryzys, ale również wyzwanie dla przyszłości, z którym nasze społeczeństwo będzie musiało się zmierzyć, biorąc pod uwagę rosnące obciążenie systemu opieki zdrowotnej. W obliczu zwiększonego zagrożenia smogiem, pacjenci z chorobami układu oddechowego, w tym ci poddawani wentylacji mechanicznej w warunkach domowych, napotykają na szereg wyzwań. Obecne struktury zdrowotne i tak już znacznie obciążone, są zmuszone sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na specjalistyczną opiekę. A należy zauważyć, że pacjenci zmagają się nie tylko z trudnościami fizycznymi, ale również z problemami dostępu do niezbędnych świadczeń zdrowotnych. Zatem istnieje pilna potrzeba zminimalizowania skutków zdrowotnych zanieczyszczenia powietrza oraz zapewnienia kompleksowego wsparcia dla pacjentów borykających się z konsekwencjami tego zjawiska.
„W 2023 roku liczba pacjentów korzystających z respiratorów w warunkach domowych, którzy nie mieszczą się w limitach NFZ, przekroczyła 2 tysiące. Nierozliczone świadczenia dla tych pacjentów od 2015 roku osiągnęły kwotę ponad 150 mln zł. Rosnące ryzyko związane z zanieczyszczeniem powietrza pogarsza sytuację, co wymaga natychmiastowej interwencji prewencyjnej. Naszym celem jest nie tylko łagodzenie skutków istniejących schorzeń układu oddechowego, ale także zapewnienie pełnego wsparcia dla pacjentów, co obejmuje budowanie świadomości społeczeństwa na temat wentylacji mechanicznej w warunkach domowych oraz zwrócenie uwagi decydentów na sytuację pacjentów korzystających z wentylacji domowej” – mówi dr n. o zdrowiu Elżbieta Szlenk-Czyczerska, wiceprezes Stowarzyszenia JEDNYM TCHEM!
Skutki smogu i wyzwania dla systemu opieki zdrowotnej
Zanieczyszczenie powietrza, znane jako smog, przyczynia się do zwiększonego ryzyka zapalenia płuc i infekcji dróg oddechowych. Eksperci podkreślają również wzrost liczby przewlekłych schorzeń układu oddechowego, np. takich jak POChP, na które w Polsce choruje niemal 2 mln ludzi, będących skutkiem bardzo złej jakości powietrza w naszym kraju. Długoterminowe ryzyko dla zdrowia publicznego spowodowane zanieczyszczeniem powietrza, wymaga uwagi zarówno w aspekcie krótkoterminowych problemów zdrowotnych, jak i długofalowych konsekwencji. Należy podkreślić, że pacjenci zmagają się nie tylko z bezpośrednimi skutkami swoich schorzeń, ale również z trudnościami wynikającymi z obciążenia systemu opieki zdrowotnej.
Pacjenci wentylowani mechanicznie w warunkach domowych wymagają właściwej opieki, przy wsparciu wykwalifikowanego personelu. Należy podkreślić, iż ok. 80% osób wentylowanych nieinwazyjne to osoby chorujące na POChP. Niewystarczające finansowanie świadczeń związanych z domową wentylacją mechaniczną ma bezpośredni wpływ na wysoki wskaźnik śmiertelności w Polsce.
„Rosnąca liczba pacjentów wymagających korzystania z respiratorów, których potrzeby przekraczają ramy finansowania przez NFZ, wymaga pilnych działań. Kluczowe jest zwiększenie budżetu na zdrowie, szczególnie w zakresie tlenoterapii i wentylacji mechanicznej a ponadto unowocześnienie i dostosowanie świadczenia wentylacji domowej do potrzeb pacjentów. Podnoszenie świadomości o skutkach zanieczyszczenia powietrza wśród społeczeństwa jest kluczowe dla redukcji problemów zdrowotnych i zmniejszenia obciążenia systemu opieki zdrowotnej. Pacjenci z chorobami oddechowymi, u których rozwinęła się niewydolność oddechowa i korzystający z respiratorów nie tylko żyją dłużej, ale też ich jakość życia jest lepsza” – wskazuje Joanna Wilmińska, prawnik, prezes Stowarzyszenia JEDNYM TCHEM!, pacjentka wentylowana inwazyjnie od 12 lat.
Konieczne jest reformowanie procesów kwalifikacji nowych pacjentów do wentylacji domowej. Brak nowoczesnego modelu świadczeń, który nie był modernizowany od blisko 20 lat, powoduje, że system nie odpowiada na aktualne potrzeby pacjentów. Taki model mógłby przynieść korzyści zarówno dla pacjentów, jak i Narodowego Funduszu Zdrowia. Raport OECD wskazuje, że Polska stoi przed wyzwaniem zapewnienia odpowiedniej jakości opieki zdrowotnej w obliczu rosnących wydatków na zdrowie. Starzenie się populacji i rosnąca liczba osób z przewlekłymi schorzeniami, takimi jak choroby układu oddechowego, wymagają skuteczniejszych strategii w zakresie opieki długoterminowej i wsparcia. Ponadto, pandemia COVID-19 uwypukliła znaczenie elastyczności i odporności systemów zdrowotnych, a także potrzebę inwestycji w prewencję i zdrowie publiczne, aby lepiej radzić sobie z przyszłymi kryzysami zdrowotnymi.
Apel o zintegrowane działania przeciwko smogowi i jego skutkom
W świetle danych wynikających z Raportu OECD oraz bieżących wyzwań związanych ze smogiem w Polsce niezbędne jest zatem kompleksowe podejście do problemu zanieczyszczenia powietrza, co więcej, jest ono kluczowe dla poprawy zdrowia publicznego. Konieczne jest nie tylko zwiększenie świadomości społecznej oraz działań prewencyjnych, ale również zdecydowane wsparcie rządowe w zakresie finansowania opieki zdrowotnej i rozwoju infrastruktury medycznej. Tylko poprzez połączenie działań na wielu frontach – od polityk środowiskowych po inwestycje w system opieki zdrowotnej – możemy skutecznie zmierzyć się z wyzwaniami zdrowotnymi, jakie stawia przed nami smog. Stowarzyszenie JEDNYM TCHEM! apeluje o podjęcie konkretnych działań na rzecz poprawy jakości powietrza i wsparcia systemu opieki zdrowotnej w Polsce, aby zapewnić lepsze warunki życia dla wszystkich osób, zwłaszcza tych najbardziej narażonych na skutki zanieczyszczenia powietrza.
