Nowe spojrzenie na stosunki polsko-żydowskie na podstawie m.in. dokumentów sądowniczych, prasy, ale również wspomnień i relacji proponują autorzy książki „Relacje polsko-żydowskie w XX wieku. Badania – kontrowersje – perspektywy”, której promocja odbyła się we wtorek w Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” w Kielcach.
Udział w dyskusji wzięli autorzy i redaktorzy książki: dr hab. Edyta Majcher-Ociesa z Instytutu Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz dr Tomasz Domański i dr Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki z kieleckiej delegatury Instytutu Pamięci Narodowej.
Dr Domański mówił, że w publikacji zwrócono uwagę na trzy aspekty: pogromy i wydarzenia antyżydowskie do 1918 roku, pogrom ludności żydowskiej w Kielcach w 1946 roku. “Trzeci obszar – i moim zdaniem najważniejszy – to źródła do badań relacji polsko-żydowskich” – powiedział Domański. Wskazał m.in. na artykuł dr. Zbigniewa Bereszyńskiego. “Autor próbuje w nim rozprawić się z pewnym mitem +żydokomuny+ i uczestnictwie Żydów w aparacie bezpieczeństwa po 1945 roku” – mówił Domański.
Podkreślał, że w całej publikacji zawarto różnorodne spojrzenia na stosunki polsko-żydowskie. Zwracał uwagę na tekst Sławomira Grabiasa, w którym autor analizuje sieci społeczne i postawy osób ratujących Żydów w czasie drugiej wojny światowej. “Jest to tekst o tyle ciekawy, że pokazuje relację między osobami, które Żydów ukrywały, a tymi, które próbowały je prześladować” – mówił.
W publikacji pojawił się także jeden artykuł anglojęzyczny przygotowany przez izraelską badaczkę prof. Sarę Bender. “Jest on o tyle istotny, że pokazuje relacje polsko-żydowskie w zdecydowanie negatywnym świetle. W opinii autorki antysemityzm i niechęć Polaków do Żydów przed wojną, w czasie wojny i po wojnie, stanowi pewien ciąg”. Zaznaczył, że tekst jest oparty na świadectwach i wspomnieniach, które są źródłami subiektywnymi.
Dr hab. Edyta Majcher-Ociesa podkreślała, że historia Żydów w Polsce, nie jest historią następujących po sobie pogromów. “W skali mikro kluczowe były relacje gospodarcze. Jeśli chodzi o pogrom, ważna jest płaszczyzna definicyjna, czym jest pogrom i czym różni się od wydarzeń antyżydowskich” – mówiła.
Do kwestii pogromu ludności żydowskiej w Kielcach odniósł się dr Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki. Jego zdaniem analiza wydarzeń z 4 lipca 1946 roku, nie może być prowadzona z pominięciem ówczesnych uwarunkowań o charakterze politycznym. Wskazywał m.in. że nadal nie jest zbadana rola w pogromie oficerów komunistycznych czy grup wojskowych, m.in. komendanta miasta Kielce, mjr. Wasyla Markiewicza. Zdaniem badacza w śledztwie pominięto wątki prowokacyjne z udziałem grup wojskowych. Zwracał przy tym uwagę na zeznania Hanki Alpert, przesłuchanej następnego dnia po pogromie przez śledczego WUBP, która wprost wskazywała na elementy prowokacyjne w wyjaśnieniu przyczyn pogromu. “Zgodnie z jej słowami tego dnia kilku żołnierzy wtargnęło do budynku Komitetu Żydowskiego, po czym zdjęło mundury i czapki i otworzyło ogień do ludzi zgromadzonych przed budynkiem” – mówił Śmietanka-Kruszelnicki.
Historyk polemizował tym samym z tezami zawartymi w książce prof. Joanny Tokarskiej-Bakir “Pod klątwą”, która stwierdziła, iż decydującą rolę w pogromie odegrała m.in. antysemicka milicja oraz antysemicki tłum. “Warunkiem wystarczającym do zgromadzenia się ludzi na ulicy Planty mógł być antysemityzm, ale czynnikiem bezpośredniego zapłonu pogromu było przybycie i wejście do kamienicy grup wojskowych” – podkreślał Śmietanka-Kruszelnicki. Jego zdaniem “gdyby nie wojsko nie doszłoby do takiego rozmiaru pogromu”.
Publikacja “Relacje polsko-żydowskie w XX wieku. Badania – kontrowersje – perspektywy” jest pokłosiem konferencji naukowej zorganizowanej w Kielcach w 2017 roku. Jej organizatorami były Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach oraz Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.
W publikacji poruszono zagadnienia od wydarzeń w Ostrowcu Świętokrzyskim w 1904 r. aż po analizę prasy współczesnej. Szczególnym zainteresowaniem cieszył się okres II wojny światowej i czasy powojenne, w tym wydarzenia z okresu stalinowskiego oparte zostały o różnorodną i bogatą podstawę źródłową, m.in. dokumenty wytworzone przez organy sądownicze, policję, Urząd Bezpieczeństwa, konspirację AK, prasę, ale również wspomnienia czy relacje. (PAP)
fot. IPN Kielce
Autor: Wiktor Dziarmaga
