W maju w ramach kampanii edukacyjnej Posłuchaj Swoich Płuc pacjenci z astmą ciężką mają okazję skorzystać z bezpłatnych badań morfologii krwi ze wzorem odsetkowym krwinek białych. Jest to najważniejsze badanie pomocnicze w diagnostyce astmy ciężkiej eozynofilowej, w którym typowo można stwierdzić eozynofilie. Dzięki niemu lekarz ma lepszy obraz choroby i może lepiej dobrać sposób leczenia astmy. Po wykonaniu bezpłatnego badania krwi, pacjenci będą mogli też otrzymać konsultację z lekarzem specjalistą.
Jak skorzystać z bezpłatnego badania?
Aby skorzystać z badania należy wejść na stronę internetową www.posluchajswoichpluc.pl i wypełnić Test Ryzyka Astmy Lungprint – jeśli udzielone odpowiedzi wskazują na występowanie astmy ciężkiej, użytkownicy za pomocą banneru zostaną przekierowani do umówienia konsultacji z pielęgniarką, która przeprowadzi kwalifikację do bezpłatnego badania. Po kwalifikacji pacjenci otrzymają voucher do zrealizowania w Laboratoriach Diagnostyka – w województwie świętokrzyskim wykonanie badania jest możliwe w kilku miastach, w 33 punktach pobrań. Lista placówek dostępna jest pod adresem: https://enterna-medica.pl/resources/data/sections/125/wykaz_punktow_pobran_diagnostyka.pdf
W mailu z voucherem na badanie znajduje się ankieta, za pomocą której uczestnicy akcji mogą podzielić się wynikiem badania eozynofilów z centrum medycznym. Jeśli poziom eozynofilów będzie wysoki pacjent otrzyma możliwość bezpłatnej konsultacji telemedycznej z lekarzem specjalistą. O poszczególnych krokach uczestnika informuje pielęgniarka kwalifikująca do otrzymania bezpłatnego badania. Szczegóły znajdują się w regulaminie akcji na stronie kampanii www.posluchajswoichpluc.pl
Co to jest astma eozynofilowa i jak ją leczyć?
Astma eozynofilowa to jeden z fenotypów/rodzajów astmy. Jej przyczyną są zlokalizowane w obrębie tkanki płucnej nacieki białych krwinek nazywanych eozynofilami. Są one częścią naszego układu odpornościowego. U niektórych osób chorych na astmę mogą prowadzić do zapalenia dróg oddechowych. Astmę eozynofilową może mieć ok. 70 procent osób z ciężką postacią choroby.
W Polsce innowacyjne i wysoce skuteczne leczenie astmy ciężkiej jest dostępne bezpłatnie dla pacjentów (w całości refundowane) w ramach programu lekowego. Realizowany jest on w wybranych 50 specjalistycznych ośrodkach w całym kraju. W województwie świętokrzyskim leczenie astmy ciężkiej odbywa się w placówkach zlokalizowanych w Chmielniku i Chęcinach.
Leczenie biologiczne mam od kilku miesięcy, a już jestem przeszczęśliwa, bo ono radykalnie zmieniło moje życie. Jestem zaskoczona, że mogę nabrać powietrza, zrobić wydech, który mam coraz głębszy. Rano wstaję wcześniej, nie mam ataku astmy, nie duszę się. Nie budzę się też w nocy. W ciągu dnia nie zażywam krótko działającego leku rozszerzającego oskrzela, przerywającego duszność, bo jej nie mam. Dziś, po wielu latach choroby mogę powiedzieć, że mam astmę pod kontrolą i mogę cieszyć się życiem– opowiada Anna Przybysz. Astmę rozpoznano u niej 44 lata temu, w wieku 15 lat.
Kampania Posłuchaj Swoich Płuc to inicjatywa współorganizowana przez Polską Federację Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP, adresowana do pacjentów z astmą ciężką i ich rodzin.
Jej celem jest edukacja dotycząca objawów świadczących o braku prawidłowej kontroli astmy oraz zwiększanie świadomości na temat podstawowych problemów, z jakimi mierzą się pacjenci, takich jak: wybudzenia nocne, stosowanie sterydów w tabletkach, nadużywanie leków doraźnych (krótko działających leków rozszerzających oskrzela) oraz hospitalizacje spowodowane atakami astmy.
Miej astmę pod kontrolą i ciesz się życiem
Astma to przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych mająca często podłoże alergiczne. Niejednokrotnie rozpoczyna się ona w dzieciństwie i trwa przez całe życie chorego. Ze względu na wysoki wskaźnik zachorowalności (2,17 mln Polaków – dane Narodowego Funduszu Zdrowia)[1] staje się chorobą społeczną, a według ekspertów osób chorujących na astmę z roku na rok będzie przybywać.
Proces zapalny astmy przebiega w oskrzelach, a do charakterystycznych objawów choroby należą napadowe i często nawracające trudności w oddychaniu pojawiające się najczęściej w nocy, nad ranem lub w wyniku dużego wysiłku fizycznego, kaszel, świszczący oddech, ucisk w klatce piersiowej. Jej przewlekły charakter i uciążliwe objawy znacząco wpływają na życie pacjenta, ograniczają jego aktywność zawodową i społeczną.
Astmy nie można wyleczyć, ale można ją skutecznie kontrolować i dzięki temu nie odczuwać jej objawów. W Polsce udaje się to jedynie ok. 30% pacjentów. Mają oni zastosowane właściwie leczenie i nie odczuwają dolegliwości zakłócających codzienne funkcjonowanie. Niestety u zdecydowanej większości osób z astmą kontrola ta jest niewystarczająca.
O złej kontroli objawów astmy oskrzelowej świadczą m.in.: zwiększone zużycie leków stosowanych doraźnie (przeciętnie więcej niż 2 razy w tygodniu), objawy astmy w ciągu dnia częściej niż przeciętnie 2x w tygodniu, wybudzenia nocne spowodowane objawami astmy oskrzelowej (co najmniej raz w miesiącu), jakiekolwiek pogorszenie tolerancji wysiłku fizycznego (niemożność wykonywania czynności dotychczas dobrze tolerowanych). Według aktualnych wytycznych GINA spełnienie trzech kryteriów z czterech wyżej wymienionych świadczy o złej kontroli astmy oskrzelowej. Zła kontrola astmy oskrzelowej toruje drogę rozwojowi zaostrzenia choroby, choć niekiedy zaostrzenia przychodzą niejako bez ostrzeżenia. Wówczas niejednokrotnie w celu opanowania zaostrzenia niezbędne jest krótkotrwałe leczenie glikokortykosteroidami doustnymi, co nie jest bez wpływu dla wielu układów i narządów chorego –mówi lek. Oskar Solarski, konsultant wojewódzki w dziedzinie alergologii dla województwa świętokrzyskiego, specjalista chorób wewnętrznych, chorób płuc, alergologii, immunologii klinicznej oraz transfuzjologii klinicznej.
Podstawą właściwej oceny kontroli astmy przez lekarza jest prawidłowy wywiad, czyli uzyskanie od pacjenta informacji na temat częstości i nasilenia objawów choroby. Wiedza uzyskana podczas wizyty ma ogromną wartość, ponieważ objawy astmy mogą zmieniać się w czasie i są zależne od czynników środowiskowych, takich jak alergeny czy zanieczyszczenie powietrza. Dlatego pacjent wybierając się na wizyty u lekarza powinien dobrze się przygotować, określić objawy swojej astmy oraz ocenić stopień ich nasilenia. Pozwoli to lekarzowi na zastosowanie właściwego leczenia.
Skuteczne leczenie astmy ciężkiej
Kiedy zastosowane leczenie nie powoduje oczekiwanego efektu i ustępowania objawów choroby, możemy mieć do czynienia z ciężką postacią astmy. Cechuje ją występowanie zaostrzeń wymagających często pobytu w szpitalu lub zagrażających życiu. Szczególnie ciężki przebieg astmy obserwuje się w przypadku, kiedy za stan zapalny oskrzeli odpowiadają eozynofile.
Granulocyty kwasochłonne (in. Eozynofile) w warunkach prawidłowego funkcjonowania ustroju są odpowiedzialne za odpowiedź przeciwpasożytniczą. Niestety w wielu stanach chorobowych m.in. w niektórych postaciach astmy są centralną komórką patogenetyczną w tych schorzeniach. Wywoływany za ich sprawą stan zapalny jest odpowiedzialny za wiele objawów astmy oskrzelowej, jak np. skurcz oskrzeli i związana z tym duszność. Pośrednim odwzorowaniem obecności tych komórek w układzie oddechowym jest ich liczebność w rozmazie krwi obwodowej wykonywanym przy okazji badania morfologii krwi. Zakładam, że zwykła morfologia nie daje nam żadnego obrazu poziomu eozynofilii. Aby określić ich liczbę konieczne jest wykonanie rozmazu automatycznego (niektóre aparaty wykonują to równocześnie z oznaczaniem morfologii) lub tzw. manualnego (diagnosta laboratoryjny za pomocą odpowiedniego szkiełka zlicza pod mikroskopem leukocyty, w tym eozynofile). Górną granicą normy jest przeważnie 500 komórek w mikrolitrze, jednak wartości już w górnych granicach wartości prawidłowych (>300/µl) mogą być odpowiedzialne za patogenezę złej kontroli oraz zaostrzeń astmy oskrzelowej. Mamy do czynienia wtedy z tzw. eozynofilowym fenotypem astmy oskrzelowej – stwierdza lek. Oskar Solarski.
Na szczęście niektórzy z polskich pacjentów mają możliwość skorzystania z najnowocześniejszej, bardzo skutecznej i bezpiecznej metody leczenia astmy oskrzelowej ciężkiej eozynofilowej jakim jest leczenie przeciwciałami monoklonalnymi. Użyłem słowa niektórzy, ponieważ leczenie to odbywa się w ramach programu lekowego, w którym kryteria włączenia do terapii są dosyć restrykcyjne (bardziej niż np. aktualne rekomendacje GINA) i do rozpoczęcia stosowania leku nie wystarczy rozpoznanie ciężkiej postaci astmy eozynofilowej. Jednak nie jesteśmy zupełnie bezbronni u pacjentów „z pogranicza”. U takich osób mamy do dyspozycji leczenie w trybie Ratunkowego Dostępu do Terapii Lekowych (RDTL). Skorzystanie zeń wiąże się z pewnymi trudnościami natury formalnej, jednak czego się nie robi, aby pomóc choremu – dodaje lek. Oskar Solarski.
Innowacyjne i wysoce skuteczne leczenie biologiczne w przypadku pacjentów z astmą ciężką oskrzelową, u których występują zaostrzenia lub brak kontroli objawów – rekomenduje Światowa Inicjatywa na Rzecz Zwalczania Astmy (GINA). Odpowiedzialna jest ona za wyznaczanie międzynarodowych kierunków leczenia tej choroby w oparciu o najnowszą wiedzę i badania naukowe. Zalecenia GINA uznawane są przez Polskie Towarzystwo Alergologiczne jako kluczowe zasady postępowania terapeutycznego z pacjentem z astmą w naszym kraju.
Więcej informacji na temat objawów świadczących o braku prawidłowej kontroli astmy można uzyskać na portalu edukacyjnym kampanii pt. „Posłuchaj Swoich Płuc”. Na stronie internetowej www.posluchajswoichpluc.pl pacjenci mogą wykonać Test ryzyka astmy. Dzięki niemu odpowiadając na kilka prostych pytań dowiedzą się, jak astma wpływa na ich życie i czy mają ją pod kontrolą. Wyniki testu można wydrukować oraz pokazać lekarzowi podczas wizyty, aby go z nim skonsultować.
Dodatkowo w celu ułatwienia pacjentowi przygotowania się do wizyty u lekarza na stronie kampanii znajduje się Przewodnik jak rozmawiać o astmie, w którym pacjent znajdzie podstawowe zagadnienia dotyczące prawidłowej kontroli astmy, które ułatwią lekarzowi przeprowadzenie szczegółowego wywiadu na temat stanu zdrowia pacjenta.
Nadużywanie krótko działających leków rozszerzających oskrzela może prowadzić do zwiększonego ryzyka wystąpienia ataków astmy
Celem leczenia astmy jest osiągnięcie pełnej kontroli jej objawów poprzez opanowanie przyczyny choroby, czyli stanu zapalnego w oskrzelach. Podstawą leczenia są zatem leki przeciwzapalne, tzw. steroidy wziewne. Przyjmuje się je najczęściej w sposób ciągły i systematyczny, nawet wtedy, gdy nie ma objawów choroby. Takie leczenie określamy jako leczenie podtrzymujące.
Drugą grupę leków stosowanych w leczeniu astmy stanowią krótko działające leki rozszerzające oskrzela (krótko działające beta-2-mimetyki). Ich działanie wpływa na skurcz oskrzeli, czyli objaw choroby i prowadzi do szybkiego przerwania ataku duszności. Leki te zapisywane są jako leczenie „doraźne”. Pacjenci potocznie nazywają je „niebieskimi inhalatorami”. Osoby z dobrze kontrolowaną astmą mogą z nich korzystać sporadycznie. Dopuszczalne zużycie tych leków w ciągu roku to mniej niż 3 opakowania. Niestety wielu pacjentów zapomina na czym polega „leczenie doraźne”, nie przestrzega zaleceń lekarza i zamiast stosować regularnie leczenie podtrzymujące, nadużywa leków ratunkowych w niebieskim inhalatorze.
Najnowsze wytyczne GINA wskazują, że powinno się ograniczać stosowanie leków wziewnych w leczeniu objawowym, tj. krótko działających beta-2-mimetyków, gdyż ich nadużywanie może prowadzić do zaostrzeń choroby. Stosowanie 3 i więcej dawek tych leków tygodniowo zwiększa ryzyko przyszłych ataków astmy, a stosowanie 12 i więcej opakowań rocznie, to czynnik większego ryzyka zgonu spowodowanego astmą.[2]
Badania przeprowadzone w Polsce w latach 2019-2020, w ramach projektu ASTMA ZERO wykazały, iż średnie używanie krótko działających beta-2-mimetyków przez polskiego pacjenta wynosi 3,66 opakowań rocznie. Z kolei 6% osób z astmą stosujących leki z tej grupy zużywa ponad 12 opakowań rocznie.[3]
Znaczne nadużywanie krótko działających beta-2-mimetyków może prowadzić do zaostrzeń astmy wymagających zastosowania dużych dawek doustnych sterydów w tabletkach. Każdorazowe podanie ich w wysokiej dawce oraz w krótkim czasie zwiększa niebezpieczeństwo wystąpienia poważnych działań niepożądanych np. ogólnoustrojowych powikłań. Mimo to, leki te powszechnie są stosowane w leczeniu pacjentów z chorobami układu oddechowego, takimi jak astma. [4]
Z uwagi na fakt nadużywania przez pacjentów z astmą krótko działających leków rozszerzających oskrzela – Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergie i POChP zainicjowała kampanię pt. „Astma. Leczenie doraźne stosuj rozważnie”. Celem jej jest dotarcie do osób nadużywających leków doraźnych i uświadomienie im zwiększonego ryzyka zaostrzeń astmy, zwłaszcza jeśli preparaty te stosowane są przez nich 3 razy w tygodniu lub częściej. Na stronie internetowej kampanii www.stosujrozwaznie.pl osoby z astmą mogą wykonać Test nadmiernego polegania na leku doraźnym. Odpowiadając na kilka pytań mogą sprawdzić czy nie nadużywają leków ratunkowych w niebieskim inhalatorze. Wyniki testu można wydrukować oraz omówić ze swoim lekarzem podczas wizyty.
Edukacja pacjentów z astmą prowadzona w sposób ciągły i systematyczny to podstawowy element terapeutyczny. Bez tego nie osiągniemy celów leczenia, tj. zapobiegania zaostrzeniom astmy, zmniejszenia czy wręcz wyeliminowania objawów choroby, a tym samym poprawy jakości życia chorego. Ważnym elementem edukacji jest też nauczenie chorego aktywnego uczestnictwa w leczeniu i zmiany jego postawy z biernej na czynną – mówi dr n. med. Piotr Dąbrowiecki, przewodniczący Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergie i POChP.
Inicjatorami obu kampanii edukacyjnych są Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergie i POChP wspólnie z AstraZeneca Pharma Poland. Patronat nad nimi zaś objęły Polskie Towarzystwo Alergologiczne oraz Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej. Operatorem medycznym akcji diagnostycznej w ramach kampanii Posłuchaj Swoich Płuc – jest Enterna-Medica.
[1] Narodowy Fundusz Zdrowia. NFZ o zdrowiu. Astma. [raport]. Centrala Narodowego Funduszu Zdrowia – Departament Analiz i Innowacji. Warszawa 2020.
[2] Global Initiative for Asthma. Global Strategy for Asthma Management and Prevention. [Światowa inicjatywa na rzecz zwalczania astmy. Światowa strategia rozpoznawania, leczenia i prewencji astmy.] Aktualizacja 2020. Dostępne na: https://ginasthma.org/wp-content/uploads/2020/06/GINA-2020-report_20_06_04-1-wms.pdf Data ostatniego dostępu: lipiec 2020.
[3] Kupczyk M i wsp abstract ERS 2020.
[4] Price DB et al. J Asthma Allergy, 2018;11:193-204.
